ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਧ ਰਹੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣਤਾ------ ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ ਚੱਕ ਬਖਤੂ
ਉਂਜ ਤਾਂ ਆਦਮੀ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਹੀ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਸਿੱਖਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਅਜੋਕਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਕਾਮਯਾਬ ਵਿਅਕਤੀ ਬਣਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਂ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਦੌੜ ’ਚ ਕਦਮ ਨਾਲ ਕਦਮ ਮਿਲਾ ਸਕੇ। ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ ਬੜਾ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਅਹਿਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜੋ ਇਸ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸਮਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇਹ ਗੱਲ ਕਹਿਣੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਆਪਣੇ ਮੁਕਾਮ ਨੂੰ ਪਾਉਣ ਲਈ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸਫ਼ਲਤਾ ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਚੁੰਮਦੀ ਹੈ। ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਜੇ ਸੌਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਝਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸੰਜਮੀ, ਆਗਿਆਕਾਰੀ, ਉੱਚਾ ਆਚਰਨ ਅਤੇ ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਬਣਦਾ ਸਨਮਾਨ ਦੇਣਾ ਇੱਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਗੁਣ ਹਨ ਪਰ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਅੰਦਰ ਇਹ ਬੜਾ ਹੀ ਦੁਖਦਾਈ ਪਹਿਲੂ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਅੱਜ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣਤਾ ਬਹੁਤ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ।
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਜਿੱਥੇ ਸਾਨੂੰ ਆਗਿਆਕਾਰੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਉੱਥੇ ਹੀ ਇਹ ਸਾਡੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨੂੰ ਵੀ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਸਾਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਫ਼ੈਸਲਾ ਸਾਡੇ ’ਤੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਥੋਪਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸੰਜਮੀ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਟਾਲ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣ ਵਿਅਕਤੀ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਹਿੰਸਕ ਜਾਂ ਹੋਰ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕਰੇਗਾ।
ਪਦਾਰਥਵਾਦੀ ਸੋਚ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧ ’ਚ ਕਮੀ, ਮੀਡੀਆ, ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਾਈਟਾਂ ਦੀ ਬੇਲੋੜੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਕਾਰਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀਅ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣ ਬਣ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਹੁੰਚ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਮਜ਼ਾਕ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਵਿੱਦਿਆ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੁਧਾਰਨ ਦਾ ਜ਼ਰੀਆ ਨਾ ਰਹਿ ਕੇ ਸਟੇਟਸ ਸਿੰਬਲ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿੰਗੇ ਕਾਲਜ ਤੇ ਕਾਨਵੈਂਟ ਸਕੂਲਾਂ ਨੇ ਸਟੇਟਸ ਸਿੰਬਲ ਦੀ ਚਾਟ ਪਾਈ ਹੈ। ਲੋਕ ਇੱਥੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਵਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਖ਼ਤਮ ਸਮਝ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਹਾਲਤ ਸਿਰਫ਼ ਅਮੀਰਾਂ ਦੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਹਰ ਤਬਕੇ ਦੀ ਹੈ ਜੋ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਸਮਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦੇ ਪਾਉਂਦੇ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਬੱਚੇ ਚਕਾਚੌਂਧ ’ਚ ਰੁਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਛਿੱਕੇ ਟੰਗਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਦਖ਼ਲ ਨੂੰ ਵੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣਤਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਾਲਜਾਂ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਅਹੁਦੇਦਾਰੀਆਂ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਚਾਟ ਪਾਈ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨ ਪੜ੍ਹਾਈ ਤੋਂ ਉਚਾਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਧਰਨਿਆਂ, ਰੈਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਰਚ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਰਾਜਨੀਤਕ ਸ਼ੈਅ ਕਾਰਨ ਉਹ ਗ਼ਲਤ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਅੰਜ਼ਾਮ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹਰ ਜਾਇਜ਼-ਨਾਜਾਇਜ਼ ਢੰਗ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤੀ ’ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਅੱਜ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ, ਕੱਲ੍ਹ ਦੇ ਨੇਤਾ ਪਰ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਮਦ ਪੜ੍ਹਾਈ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ, ਦੇਸ਼ ਤੇ ਸਮਾਜ ਲਈ ਵੀ ਚੰਗਾ ਹੈ। ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਸੀ, ‘‘ਅਸੀਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਜੰਗ ਜਿੱਤ ਲਈ ਹੈ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਾਨੂੰ ਤੁਹਾਡੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਧਿਆਨ ਪੜ੍ਹਾਈ ਉੱਤੇ ਲਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।’’ ਕਾਸ਼ ! ਅਜੋਕੇ ਨੇਤਾ ਵੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਸੇਧ ਦੇਣ।
ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਾਲਜਾਂ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੇਖਾ-ਦੇਖੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਦਾ ਇੱਕ ਇਹ ਵੀ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਸਵੇਰ ਦੀ ਸਭਾ ਦੌਰਾਨ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਯੋਗ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਤੇ ਅਗਵਾਈ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਕੋਰੇ ਮਨ ਉੱਤੇ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਛੱਡਦੀ ਹੈ ਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਮਿਲਦੇ ਚੰਗੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਬੱਚੇ ਦਾ ਮਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ 10-12 ਸਾਲਾਂ ਤਕ ਨਿਰੰਤਰ ਚਲਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਵਾਪਰਦਾ। ਮਾਪੇ ਸਮਝਾਉਣ ਦਾ ਬੋਝ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਉੱਪਰ ਸੁੱਟ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ੇ ਤਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਉਹ ਬੋਲਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਾਡੇ ਨੌਜਵਾਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਭਰੇ ਵਿਚਾਰ ਸੁਣਨਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਾਲ-ਛਿਮਾਹੀ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਸਮਾਗਮ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਅਦਾਰਿਆਂ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿਵੇਂ ਨਾ ਕਿਵੇਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖਣ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸਖ਼ਤ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਗ਼ਲਤ ਅਸਰ ਦੂਜਿਆਂ ’ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਨਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵਹਾਅ ਕੇ ਲਿਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਫਨੇ ਚੂਰ-ਚੂਰ ਕੀਤੇ ਹਨ ਤੇ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਉੱਜਲ ਨਾ ਦੇਖ ਕੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿਰੋਧੀ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਅਜੋਕੇ ਨੌਜਵਾਨ ਮਜਬੂਰੀ ਵੱਸ ਅਪਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣ ਹੋਣ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਸਮਾਜ ’ਚ ਅਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਹੀ ਸਵੈ-ਕਾਬੂ ਦੀ ਕਲਾ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਿਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਇਸ ਕਲਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਉਸ ਦਿਨ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਮਾੜੇ ਕੰਮਾਂ ਅਤੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਕਮੀ ਆ ਜਾਵੇਗੀ।
ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਧ ਰਹੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣਤਾ ਬਹੁਤ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ ਇਸ ਦਾ ਹੱਲ ਲਾਜ਼ਮੀ ਅਤੇ ਫੌਰੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣਤਾ ਨੂੰ ਮਾਪੇ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲੈਣ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦਾ ਅਸਰ ਸਾਡੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮਾਜ ਉੱਪਰ ਪੈਣਾ ਹੈ। ਸਕੂਲ-ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਕੌਂਸਲਿੰਗ ਦਾ ਯੋਗ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਅਧਿਆਪਕ-ਮਾਪੇ ਮਿਲਣੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਪੱਲਾ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਛੱਡਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣਤਾ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਗ਼ਲਤ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦਾ ਹੱਲ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅਨੁਸ਼ਾਸਤ ਹੋਈਏ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਨੂੰ ਦਿਮਾਗ ’ਚ ਬਿਠਾਇਆ ਜਾਵੇ।
